Замкавы комплекс “Мір” - ХV-ХХ стст.
(будынкі, збудаванні, планіровачная структура, ландшафтныя кампазіцыі, рэшткі земляных абарончых збудаванняў, элементы абваднення)
г.п. Мі

З 1490 г. Мір належаў беларускім магнатам князям Ільінічам. Першы ўладальнік горада з гэтага роду - Юры Ільініч – і з'явіўся ініцыятарам будаўніцтва ў Міры мураванага замка. Дакладных звестак пра час узвядзення Мірскага замка няма. Першыя ўпамінанні аб ім адносяцца да 1531 г. Відавочна, заснаванне мела месца дзесьці на мяжы 15-16 стст.

Планіровачныя асаблівасці замка (вынясенне за знешні контур абарончых сцен чатырох нарожных і адной брамнай вежаў), наяўнасць гарматных байніц, якія, дарэчы, размяшчаліся не толькі ў дзвюх абарончых сценах (паўднёвай і ўсходняй), але і на трэцім ярусе паўднёва-заходняй, "гарматнай" вежы) сведчаць аб тым, што будаваўся ён з улікам вынаходніцтва пальнай зброі і мог уяўляць сабой адзін з лепшых узораў мясцовай фартэцыі свайго часу.

Ільінічы валодалі замкам нядоўга - усяго толькі на працягу трох пакаленняў. Унук першага будаўніка замка - граф Свяшчэннай Рымскай Імперыі з гэтага роду - быў апошнім яго прадстаўніком. У 1568 г., паміраючы бяздзетным, ён у якасці падзякі за апеку (выхаваннем Юрыя Ільініча малодшага займаўся Мікалай Радзівіл Чорны), перадаў Мір разам з графскім тытулам сыну свайго выхавацеля Мікалаю Хрыстафору Радзівілу.

У сваіх шматлікіх вандроўках Мікалай Хрыстафор Радзівіл (па мянушчы Сіротка) пазнаёміўся з лепшымі дасягненнямі тагачаснай архітэктуры. Для ўдасканалення сваіх уладанняў ім былі запрошаны майстры з Італіі, пад кіраўнцтвам якіх, верагодна, праводзілася завяршэнне будаўніцтва замка.

Былі ўзведзены два карпусы трохпавярховага з лёхамі палаца. Месца іх размяшчэння рознілася ад першапачатковай задумы (адзін з карпусоў быў прыбудаваны не да паўднёвай, а да паўночнай сцяны). Усё збудаванне ў цэлым фактычна пераўтварылася ў палац. Функцыю абароны ўзялі на сябе ўзведзеныя ў той жа час земляныя валы з бастыёнамі.

Увядзенне ў помнік элементаў новай рэнесанснай эстэтыкі вымусіла будаўнікоў перайначыць першапачатковае архітэктурна-мастацкае вырашэнне фасадаў некаторых ужо завершаных фрагментаў замка, аднак агульная кампазіцыя збудавання, аб'ёмныя рашэнні яго вежаў засталіся нязменнымі.

Завершаныя раней сцены і вежы замка, якія непасрэдна не прымыкалі да новага палаца, былі пакінуты амаль без пераробак. На адзін паверх былі павышаны скляпенні і больш багата аздоблены інтэр'еры капліцы св. Хрыстафора, размешчанай над уяздной брамай, зменены канструкцыі галерэі на заходняй сцяне і замест корпуса дабудавана новая галерэя на паўднёвай. Ля галоўнай вежы перад уездам у замак узнікла падковападобная ў плане абарончая сценка-прадбрам'е.

З поўдня і паўднёвага захаду ад замка была створана сістэма ставаў з млынамі.

Замак удзельнічаў практычна ва ўсіх войнах, пачынаючы з руска-польскай 1654-1667 гг. і да Ачыннай вайны 1812 г. У больш познія часы такія фартэцыі ўжо не мелі ніякага значэння. Прычыняемыя кожны раз разбурэнні былі вельмі значнымі. Амаль заўсёды пасля разбурэнняў 18 ст. замак поўнасцю або часткова аднаўляўся. Пад час аднаўлення ў яго прыўносіліся элементы стылю барока.

З 1812 г. моцна пашкоджаны замак доўга не выкарыстоўваўся. Яго руіны ў сувязі з падзелам маёмасці Радзівілаў не адзін раз пераходзілі з рук у рукі. У 1891 г. уладальнікам замка стаў герой турэцкай кампаніі князь Мікалай Святаполк-Мірскі. Ім быў створаны пейзажны парк. З поўдня на месцы зарослых старых вадаёмаў, у 1898 г. быў выкапаны новы вялікі стаў. У парку побач з усходнім абарончым замкавым валам была збудавана радавая капліца-пахавальня Святаполк-Мірскіх.

У 1920-я гады нашчадкам Міхаілам Святаполк-Мірскім былі распачаты рамонтныя работы па аднаўленню замка. У інтэр'еры помніка былі прыўнесены элементы сецэсіі. Да 1939 г. былі адбудаваны частка ўсходняга палаца, гарматная і тынкаваная вежы. Работы праводзіліся і ў іншых месцах. У канцы 1939 г. у замку была створана вытворчая арцель.

Пад час гітлераўскай акупацыі ў Мірскім замку быў арганізаваны лагер для ваеннапалонных і гета. Пасля вайны, у сувязі з тым, што большая частка Міра была спалена, у прыдатных для жылля памяшканнях аж да 1956 г. жылі пагарэльцы.

Практычныя работы па рэстаўрацыі Мірскага замка распачаты ў 1983 г.