Ансамбль касцёла і кляштара кармелітаў босых у Глыбокім з'яўляецца адной з "жамчужын" архітэктурнай спадчыны эпохі барока ў Беларусі.
Ордэн кармелітаў быў заснаваны ў час крыжовых паходаў (1156г.) св. Бертальдам на гары Кармэль у Палесціне. Кармеліты лічылі непасрэднай сваёй апякункай Маці Божую і заснавалі асаблівае яе свята -- "Шкаплерная". У пачатку Контррэфармацыі ордэн рэфармавалі іспанцы Св.Тэрэза з Авіля і Св. Ян ад Крыжа, у выніку чаго з'явіліся "босыя кармеліты" з больш суровым статутам (1593г.) У 1617г. была ўтворана польская правінцыя Св. Духа з цэнтрам у Чэрнай каля Кракава (цэнтрам ордэна быў Рым, дзе была рэзідэнцыя генерала і семінарыя), з якой у 1734г. выдзялілася літоўская пад назвай Св. Казіміра. Сваёй мэтай кармеліты ставілі місіянерскую дзейнасць сярод праваслаўных і прапаганду уніі з Рымам. Першым кляштарам босых кармелітаў у ВКЛ стаў віленскі кляштар Св. Тэрэзы, збудаваны ў 1633 -- 1654гг. па праекту каралеўскага архітэктара Канстанты Тэнкалла. 3 гэтага кляштара яны і прыйшлі ў Глыбокае.

Запрасіў іх уладальнік паўночна-заходняй часткі Глыбокага, стараста Дзісенскі і ваявода Мсціслаўскі Іосіф Львовіч Корсак. Ён не меў прамых нашчадкаў, і ўсю сваю маёмасць завяшчаў на рэлігійныя мэты. Першы фундушны запіс быў зроблены ў Варшаве ў прысутнасці караля 29 лістапада 1639 года, але некаторыя пункты супярэчылі Статуту кармелітаў босых, і Корсак склаў новы запіс 20 верасня 1640 года ў Ластавічах. Па гэтаму запісу кармеліты павінны былі ўтрымліваць параф'яльнага ксяндза ў Глыбоцкім касцёле Св. Тройцы (заснаваны ў 1628г.) і не мяшацца ў яго справы. Глыбоцкі кляштар быў самым забяспечаным у Рэч Паспалітай: мястэчка Глыбокае, 26 вёсак, фальварак, млыны, пушчы. У 1770-74 гг на землях Рэчы Паспалітай толькі Бердычаў, Вільня, Глыбокае і Льваў мелі больш чым па 30 манахаў.

Будаўніцтва кляштара вялося па ўсіх правілах абарончай архітэктуры -- высокі вал ўздоўж абрывістага берага р. Бярэзвіцы, глыбокія сажалкі, падземныя хады -- усё гэта хутчэй характэрна для ўмацаванага замка, чым для кляштара, але будаваўся ён у вельмі неспакойныя часы. Сярэдзіна ХVІІ стагоддзя адзначана шматлікімі войнамі. У час вайны 1654 – 1667 гг. маскоўскае войска знішчыла недабудаваны драўляны кляштар; касцёл таксама пацярпеў, асабліва ўнутранае ўбранства. Прыёр Яцак у 1664г. здабыў ад гетмана Паўла Сапегі прывілей на вызваленне ад ваеннага пастою.

Гісторыя будаўніцтва касцёла Унебаўзяцця Дзевы Марыі вывучана недастаткова. Згодна апошнім аўтарытэтным выданням, касцёл пабудаваны ў 1639 – 1654 гг. Інвентар 1862 г. паведамляе, што касцёл закладзены кармелітамі ў 1643 г. у форме крыжа, закончаны ў 1734 г. (Аддзел рукапісаў Бібліятэкі Віленскага ўніверсітэта, Р.57, Б 269.) Дакладна вядома і дата кансекрацыі касцёла пад назвай Унебаўзяцце Маці Божай біскупам-суфраганам віленскім Ежы Анцутам - 3 ліпеня 1735 года. Айцец Ванат мяркуе, што кіраваў работамі ў гэты час архітэктар Фр. Плачыдзі. Касцёл уцалеў пры пажары мястэчка 1755 года.

У плане глыбоцкі касцёл нагадвае мацярынскі касцёл босых кармелітаў у Рыме (1606-1624), разлічаны на 1200 асоб. Другім узорам для кармелітаў з'яўляўся Ерусалімскі храм, вядомы са Старога Запавету. Рэкамендавалася, каб храмы мелі форму крыжа, вызначаны былі найбольшыя (45 м) і найменшыя памеры, а таксама шырыня галоўнага нефа. Вышыня не рэгламентавалася. У Глыбокім і Вільні, напрыклад, яна набліжалася да храма Саламона (2 шырыні нефа). На адну асобу, па Каралю Барамею, планавалася 0,53 кв.м. Глыбоцкі касцёл быў разлічаны на 1000 асоб, у плане мае форму лацінскага крыха, даўжыня 72 арш. (51 м), шырыня 33 арш. (23,4 м). Над капліцамі праектаваліся парныя пілястры, як і ў віленскім касцёле кармелітаў. Нефы перакрытыя корабавым скляпеннем з люнетамі, аздобленым любельскай дэкарацыяй ( раней прыменена ў Вільні ў касцёле бернардынак (1625г.)). Захаваныя валюты абапал акна ў прэзбітэрыі сведчаць аб роднасці з варштатам Фальконі, які працаваў у касцёле гэтага закону ў Вільні.

Хор законны ў рымскім касцёле аддзелены ад прэзбітэрыя галоўным алтаром. У Польшчы вядомы іншы спосаб, які спалучыў італьянскую і іспанскую традыцыі: праектавалася два хоры - ніжні, за галоўным алтаром, пастаўленым звычайна на сярэдзіне двухпраславага прэзбітэрыя і верхняга -- з боку прэзбітэрыя, на другім паверсе. Ніжні хор меў невялікую плошчу, роля яго была абмежаваная (напр., прымаць камунію). Асноўнае месца агульнай малітвы -- верхняе, ізаляванае сцяной (памяшканне з вокнамі ад галоўнага алтара). У Глыбоцкім касцёле ў XVІІІ ст. функцыянавалі два верхнія хоры па баках прэзбітэрый. Па рэгламенту закрысція павінна была быць непадалёку ад галоўнага алтара, найлепш з поўдня. У Глыбоцкім касцёле кармелітаў прыменена іспанская традыцыя: закрысція размешчана пад хорам на партэры і на восі касцёла, ад прэзбітэрыя яе аддзяляе калідор (аналагічна ў Кракаве і Мюнхене).

Статут 1631 г. толькі нагадвае пра прынцып убоства -- "касцёлы і капліцы каб не былі надта каштоўнымі, аздобленымі золатам, штукатэрыяй, мармурамі ці дарагімі камянямі". Кармеліты любілі карынфскі ордэр без рымскай дынамікі, забаранялі купалы на барабанах, а будавалі ўнутраныя купалы на ўзор першых касцёлаў босых кармелітаў у Рыме, "сляпыя" купалы, якія абапіраліся на парусы і дугі. Аўтар манаграфіі пра Глыбокае Ота Гедэман спасылаецца на апошні інвентар кляштара кармелітаў 1862 года. Існуюць і больш раннія інвентары (з 1804г.) найбольш дэталёвы з вядомых на сённяшні дзень інвентароў касцёла належыць да 1830г. Згодна яму, фасад быў пабелены і памаляваны, абапал уваходу стаялі ў нішах драўляныя скульптуры: справа - св. Яна ад крыжа, злева - св.Тарэзы. Увесь фасад быў аздоблены рознымі гіпсавымі фігурамі і калонамі, вакол вежаў стаялі 8 драўляных статуй і столькі ж вазонаў. Даўжыня вежаў - 75 аршын, крыжы на франтоне і вежах жалезныя "памаляваныя". У вежы з боку кляштара стаяў гадзіннік з жалеза і сталі вагой 10 пудоў, стрэлкі былі бронзавыя пазалочаныя, цыферблаты ў два бакі, завод на 12 дзен. На левай вежы віселі званы:1750 года (вагой 123 пуды), 1803 года (67 пудоў). На франтоне меўся балкон з жалезнымі кратамі, выйсці на які можна было з галерэі. Тыльныя вежы былі з дрэва, абітага жалезам, роўныя па вышыні фасадным. Галоўны неф і летні хор былі накрыты дахоўкай, бакавыя -- жалезам, бібліятэка і летні хор -- гонтамі.

Перад уваходам у касцёл ляжала белая мармуровая пліта з надпісам: "Тут ляжыць грэшнік і просіць аб трох малітвах "Здровась, Марыя". Дзверы аздобленыя разьбой, з французскім замком. Падлога ў нефе -- з мармуру попельнага колеру, у бакавых -- цагляная. Па перыметру -- галерэя з каванымі кратамі, пазалочанымі "марцыпанава". Акон вялікіх над галерэяй - 12, унізе над алтарамі квадратных і паўкруглых - 13, частка рамак з волава.

За галоўным алтаром знаходзілася летняя закрысція, яе сцены і скляпенні былі размаляваны "пад оптыку" фігурамі розных святых. Зімняя закрысція была з правага боку, у ёй -- шведская печ з кафлі кававай палівы. Тут стаялі крэслы з разьбянымі львінымі галоўкамі, было два партрэты Іосіфа Корсака, сяродлітургічных штатаў -- 82 арнаты, 10 капаў, 10 брацкіх арнатаў.

У Глыбоцкім касцёле было 15 алтароў, аздобленых разьбой, скульптурамі і гірляндамі з пазалотай і серабрэннем.

Галоўны алтар стаяў пасярэдзіне прэзбітэрыя, з боку нефа гэта быў паліхромны цыборыум у пасярэбраныя воблакі пад разьбяным балдахінам з праменямі, з анёламі. 3 тыльнага боку знаходзілася разьбянае "Укрыжаванне" з фігурамі Маці Божай і св. Магдалены, пад менсай - фігура памерлага Ісуса, а ў верхнім ярусе -- абраз Маці Божай Шкаплернай у меднай пасярэбранай шаце. За алтаром, на сцяне паміж вокнамі летняга хора знаходзілася жалезная галерэя, за ёй змяшчаўся абраз Маці Божай з дзіцем на руках (які, аднак, называлі "Унебаўзяццем"), вакол быў "паліхромны аптычны роспіс Усіх Святых з выявай музыкі".

Пры слупе злева -- алтар з абразом Ісуса ў цярновым вянцы, а ўнізе -- сядзячы Ісус з белага воску на разьбяным пастаменце з дзяржавай у левай руцэ і бурштынавым крыжыкам у правай. Пры слупе справа -- такі ж алтар з абразом Дзевы Марыі Беззаганнага Пачацця (у шаце) і алебастравай скульптурай Марыі з дзіцём. Абодва алтары з калонамі і анёламі рознай велічыні.

Амбон - са скульптурамі розных святых і анёлаў, са св. Духам у праменях, разьба пазалочана і пасярэбрана. Канфесіяналы памаляваны ў белы і блакітны колеры. Лавак дубовых з разьбой 16, а чатыры з іх памаляваны пад арэх. Арган на 12 галасоў, 4 мяхі, трубы цынкавыя, нямнога драўляных, аздобленых роспісамі, разьбой, скульптурамі, анёламі з пазалотай і серабрэннем. Серабро ў начыннях касцельных і дэкарацыі алтароў важыла 69 фунтаў 234,5 лотаў. У кляштары, адрамантаваным у 1824-1826 гг., знаходзілася бібліятэка (2621 том), кабінет (у ім варта адзначыць мазаічны абраз Маці Божай), 12 музычных інструментаў (усе духавыя забралі французы ў 1812 г.), скульптуры Ісуса Антакольскага і св.Тэрэзы з сэрцам на далоні.

Цвінтар быў абнесены мурам вышынёй 3 аршыны, накрыты дахоўкай, шырыня 54 арш., даўжыня 71 арш., з левага боку стыкаваўся з вуглом касцёла, з правага -- з кляштарам. Каля сцен раслі ліпы і ядловец. За касцёлам быў аптэчны агарод, абнесены штакетнікам з 14 цаглянымі слупамі і сад плошчай 29 х 41 м. Уваход на цвінтар ішоў праз браму вышынёй 14,5 арш., у ёй змяшчаўся звон св. Барбары (званілі ў выпадку смерці манаха). На цвінтары -- капліца квадратная 6x6 арш., вышынёй пад шчыт 6 арш.„ унутры яе -- старасвецкі роспіс на скляпенні і сценах з выявамі розных святых.

У 1842 г. кляштару належала 11 фальваркаў, 67 вёсак, 14 млыноў. У тым жа годзе маёнтак за ўдзел манахаў у паўстанні 1831 г. быў канфіскаваны, а кляштару прызначана невялікая пенсія.

Пасля ўдзелу ў паўстанні К.Каліноўскага ў 1863 годзе касцёл і кляштар былі зачыненыя, а будынкі перададзеныя ў казну.У 1872 годзе яны перададзены праваслаўнаму духавенству, а 3 верасня 1878 года асвечаны як царква Нараджэння Багародзіцы. У 1892г. над дахам надбудаваны вялікі драўляны купал. Тады ж разбурана 23 кляштарнага комплекса.У адзіным ацалелым крыле кляштара за “польскім” часам у 1921-1939 гг месцілася староства, а пасля Вялікай Айчыннай вайны -- кансервавы завод. Храм увесь час працягваў дзейнічаць як праваслаўная царква. У 1978 г. ён атрымаў статус Кафедральнага і афіцыйную назву: "Свята-Раждзества- Багародзіцкі Сабор".

Галоўнае храмавае свята -- 28 чэрвеня, дзень ушанавання іконы "Достойно есть" ("Мілуючая"), якая была падаравана храму афонскімі манахамі.